Τι είναι λοιπόν η Αναπτυξιακή Λεκτική Δυσπραξία ;

Ο όρος Αναπτυξιακή Δυσπραξία, αφορά δυσκολία στον μηχανισμό της πράξης και ορίζεται ως μια κινητική διαταραχή. Επηρεάζει τον προγραμματισμό και το συντονισμό των διαδοχικών κινήσεων, που εκτελούν τα άνω ή κάτω άκρα και ο  κορμός του σώματος, καθώς και οι στοματοπροσωπικές δομές. Ως Πράξη, ορίζεται ο μηχανισμός που συντελείται μέσα από την εκτέλεση 3 βασικών βημάτων:

• Το παιδί συλλαμβάνει την ιδέα της δραστηριότητας που θέλει να εκτελέσει, κάνοντας μια σχηματική αναπαράσταση νοερά.
• Οργανώνει τις κινήσεις του και τα βήματα εκτέλεσης που χρειάζεται να κάνει. Οργανώνει, δηλαδή, ένα σχέδιο δράσης.
• Εκτελεί την επιθυμητή δραστηριότητα – στόχο.

Για Παράδειγμα, τα παιδιά και ενήλικες με δυσπραξία παρουσιάζουν δυσκολία στην εκτέλεση απλών πράξεων, όπως «βγάλε έξω τη γλώσσα σου», όσο και πιο περίπλοκων, όπως «βάλε το μπουφάν σου». 

Αναπτυξιακή λεκτική δυσπραξία

Η  αναπτυξιακή λεκτική δυσπραξία είναι μια κινητική διαταραχή της ομιλίας, η οποία βασίζεται σε δυσκολία στον προγραμματισμό και τον συντονισμό των διαδοχικών κινήσεων, που συντελούν στην παραγωγή της ομιλίας. Ειδικότερα, η νευρολογική αιτία καθορίζεται από πιθανές περιοχές του εγκεφάλου στο βρεγματικό λοβό ή στο μετωπιαίο λοβό ή στο μεσολόβιο, χωρίς να υπάρχουν ενδείξεις για πιθανή βλάβη των στοματοπροσωπικών μυών. Η δυσπραξία σχετίζεται με την αδυναμία εκούσιας οργάνωσης και εκτέλεσης αρθρωτικών κινήσεων. Εντοπίζεται δυσκολία στην πραγμάτωση της αλληλουχίας των κινήσεων για την παραγωγή της ομιλίας και τα λάθη που παρουσιάζονται καθίστανται, ως ασταθή και χωρίς συνέπεια, λόγω της δυσκολίας οργάνωσης και εκτέλεσης αρθρωτικών κινήσεων. Ως αποτέλεσμα, παρουσιάζεται η μη ακριβής παραγωγή των ήχων, συλλαβών και λέξεων.   Συμφώνα με αναφορές εμφανίζεται περισσότερο σε αγόρια από ότι σε κορίτσια σε αναλογία 4 προς 1 .  Επιπλέον, συχνά συμβαίνει, η δυσπραξία να συνυπάρχει με τον Αυτισμό και τη ΔΕΠ-Υ. ενώ , η δυσπραξία συνδέεται και με μαθησιακές δυσκολίες σε κάποιες περιπτώσεις. 

Ποια είναι όμως τα είδη της δυσπραξίας ; Υπάρχουν τρία είδη δυσπραξίας η λεκτική, η προφορική/στοματική και σωματική δυσπραξία.

Στοματική (λεκτική δυσπραξία): Συγκεγκριμενά αδυναμία εκούσιας οργάνωσης αρθρωτικών κινήσεων, με ανεπηρέαστη αυτοματοποιημένη, ακούσια κίνηση. Δυσκολία μίμησης στοματοπροσωπικών κινήσεων κατόπιν εντολής. Μειωμένη ικανότητα διεξαγωγής διαδοχικών λεκτικών – μη λεκτικών και εκούσιων κινήσεων της γλώσσας, των χειλιών, της γνάθου και άλλων στοματικών δομών.

Η προφορική/στοματική δυσπραξία αφορά τη μειωμένη ικανότητα εκτέλεσης εκούσιων στοματικών ή λαρυγγικών κινήσεων, οι οποίες είναι μη λεκτικές. Σε κάθε περίπτωση οι μύες του προσώπου, γλώσσας, γνάθου και χειλιών λειτουργούν κανονικά. Στην ουσία το άτομο με στοματική δυσπραξία, δυσκολεύεται να πραγματοποιήσει κινήσεις μετά από εντολή (π.χ. βγάλε τη γλώσσα έξω), ενώ οι συγκεκριμένες κινήσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν από το άτομο αυθόρμητα. Άτομα με αυτού του είδους τη δυσπραξία συχνά δυσκολεύονται όσον αφορά τη μάσηση, το πρώτο στάδιο δηλαδή της κατάποσης, με αποτέλεσμα να οδηγούνται πολύ συχνά σε δυσφαγία. Η στοματική δυσπραξία συχνά συνυπάρχει με την λεκτική, ενώ η λεκτική δεν συνυπάρχει απαραίτητα με τη στοματική.

Τέλος, η σωματική/κινητική/ιδεοκινητική δυσπραξία αναφέρεται στο άτομο που δυσκολεύεται στον κινητικό συντονισμό των κινήσεων μέσω των άκρων (χέρια/πόδια) για την εκτέλεση μιας ενέργειας. Επίσης, δυσκολεύεται σε δεξιότητες που απαιτούν ταχύτητα, ακρίβεια και σχεδιασμό αυτών των κινήσεων. Τέτοιες ενέργειες είναι το γράψιμο, ράψιμο, ο χορός, το ντύσιμο, η σίτιση κ.α., ενώ συχνά πέφτει κάτω, προσκρούει σε αντικείμενα, δεν έχει ζωντάνια και έχει αργό ρυθμό κίνησης. Ο συγκεκριμένος τύπος δυσπραξίας διαγιγνώσκεται από τον εργοθεραπευτή, ενώ σημαντική για την αποτελεσματικότητα της παρέμβασης είναι η ηλικία έναρξης της θεραπείας.

Κάποια σημάδια της λεκτικής δυσπραξίας είναι

• το μειωμένο βάβισμα κατά τη βρεφική ηλικία,
• η καθυστέρηση στην παραγωγή του λόγου/ των πρώτων λέξεων,
• η δυσκολία παραγωγής ήχων ή επανάληψης ακολουθιών ήχων ή λέξεων,
• η παραγωγή προτάσεων με δυσκατάληπτο τρόπο, ενώ η παραγωγή μεμονωμένων λέξεων είναι σωστή,
• η εμφάνιση μη σταθερών λαθών κατά την επανάληψη της ίδια λέξης/φράσης, π.χ. μπορεί να παράγει μια λέξη/φράση με καταληπτό τρόπο, αλλά να δυσκολεύεται να την επαναλάβει και πάλι. Τα λάθη του κάθε φορά που την επαναλαμβάνει είναι διαφορετικά,
• κάποιες φορές «κολλάει» κατά την παραγωγή εκούσιων κινήσεων,
• η ομιλία του δεν είναι καταληπτή, ιδιαίτερα σε αγνώστους,
• η ομιλία του είναι μονότονη και συχνά τονίζει λάθος ή τονίζει όλες τις συλλαβές,
• συνήθως τα παιδιά κάνουν έντονες προσπάθειες αναζήτησης της σωστής αρθρωτικής κίνησης, όταν προσπαθούν να παράγουν ένα ήχο,
• δυσκολεύονται να ρυθμίσουν την ταχύτητα, το ρυθμό και την ένταση της ομιλίας,
• εκνευρισμός ή και αποφυγή παραγωγής μιας λέξης που τον δυσκολεύει,
• παύσεις ανάμεσα σε λέξεις και συλλαβές

Η σοβαρότητα της δυπραξίας διαμορφώνεται από ήπια έως και σοβαρή και είναι διαφορετική σε κάθε παιδί. Πιο συγκεκριμένα:

•  παιδιά με ήπια μορφή λεκτικής δυσπραξίας, εμφανίζουν ήπιες αρθρωτικές διαταραχές με μη σταθερά λάθη και αργό ρυθμό ομιλίας με ήπιες δυσκολίες επιτονισμού,
• παιδιά με μέτρια μορφή λεκτικής δυσπραξίας, εμφανίζουν πιο σοβαρές αρθρωτικές διαταραχές και δυσκολίες στην προσωδία, συχνά εμφανίζουν κινήσεις αναζήτησης αρθρωτών με σκοπό την σωστή παραγωγή ομιλίας,
• παιδιά με σοβαρή μορφή λεκτικής δυσπραξίας, εμφανίζουν συχνά μέχρι και απουσία ομιλίας ή παραγωγή στερεοτυπικών φράσεων, δυσκολία στη μίμηση απλών λέξεων και χρήση απτικών μέσων (χειρονομίες/κινήσεις) για την εκφορά του λόγου και έντονη αναζήτηση των αρθρωτών.

Θεραπεία

Η εργοθεραπεία και η λογοθεραπεία είναι σημαντικές για την ολιστική θεραπεία της δυσπραξίας. Αναγνωρίζοντας τόσο τα δυνατά, όσο και τα αδύνατα σημεία, ο θεραπευτής διαμορφώνει ένα εξατομικευμένο θεραπευτικό πλάνο, με βάση τις ανάγκες της εκάστοτε περίπτωσης. Η Λογοθεραπευτική παρέμβαση στην αναπτυξιακή λεκτική δυσπραξία στοχεύει σε μη λεκτικές στοματοκινητικές δραστηριότητες, με στόχο την ανάπτυξη δεξιοτήτων διαδοχοκίνησης. Επόμενο στάδιο είναι η εκμάθηση εκφοράς μεμονωμένου φθόγγου και στην συνέχεια αλληλουχίες φθόγγων.  

Η θεραπεία εστιάζει στην εκφορά λέξεων με απλή φωνοτακτική δομή, αρχικά, και σταδιακά αυξάνεται ο βαθμός πολυπλοκότητας της λέξης, με την προσθήκη συλλαβών και συμφωνικών συμπλεγμάτων. Απώτερος στόχος είναι η ένταξη των λέξεων αυτών σε φράσεις, προτάσεις και τέλος στον αυθόρμητο λόγο. Αξίζει να σημειωθεί, πως τα παιδιά με αναπτυξιακή λεκτική δυσπραξία δυσκολεύονται να εντάξουν την νέα λέξη σε επίπεδο φράσης και πρότασης, και να την γενικεύσουν στον αυθόρμητο λόγο. Αυτός είναι κι ένας από τους λόγους, που η δυσπραξία θεραπεύεται με εντατικό πρόγραμμα και εδραιώνουν τις νέες δεξιότητες, με συνεχή επανάληψη.  Από την άλλη η εργοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με δυσπραξία να βελτιώσουν τις κινητικές τους δεξιότητες, να αναπτύξουν αντισταθμιστικές στρατηγικές και να βελτιώσουν την ικανότητά τους να εκτελούν καθημερινές εργασίες.